حقوق محیط زیست در بین رشته هـا و شـاخه هـای مختلـف حقـوق از قدمت چندانی برخوردار نمیباشد و این به جهت عمر کوتاه و سابقه کم درک بشر از مقوله محیط زیست به عنوان یـک علـم و دانـش مـستقل و ضـرورت حفظ و حمایت از آن است. با شدت یافتن روند توسعه بی رویه و تخریب و آلودگی محـیط زیـست بـه تدریج از دهه 1960 میلادی و تحـت فـشار افکـار عمـومی جهـانی ناشـی از هــــــشدارها و اخطارهــــــای اندیـشمندان و دانـشمندان بـه ویژه اکولوژیستها، زمینه تعامل و همگرائـی بـین المللـی بـرای حفظ محیط زیست فـراهم و بـه ثمـر نشـست و نهایتـاً در ژوئـن سال 1972 اولین کنفرانس مهم جهانی درباره انسان و حفاظت محیط زیست در استکهلم تشکیل شـده و ایـن اجلاس تاریخی منجر به دستاوردهائی در زمینه حفظ محـیط زیـست بـشر و توسعه حقوق محیط زیست به ویژه در معاهدات و قواعد الـزام آور بـین المللی گردید.
در ادامه این تجربه جهـانی، دومـین کنفـرانس در سـال 1992 در برزیـل (ریودوژانیرو) تشکیل شد، ویژگی مهم دومـین اجـلاس محـیط زیـست، ورود مفهوم توسعه به کانون تصمیمات زیست محیطی و در نتیجـه رویکـرد جدیـد در این زمینه با مبنـا و مفهـوم توسـعه پایـدار مـیباشـد.
یکـی از مهـم تـرین دستاوردهای کنفرانس ریو یا اجلاس زمین ( اجلاس سـران زمـین) تـدوین و تصویب یک استراتژی جهانی برای توسعه در قرن بیست و یکم مشتمل بر 40 فصل بنام دستور کار 21 میباشد که می تواند الگوی بسیار مناسـب حقـوقی- زیست محیطی برای تحقق اهداف توسعه پایدار در کشورها از جمله کشور مـا باشد.
در حال حاضر قریب به 300 معاهده و موافقت نامه بین المللی در زمینـه و حوزه محیط زیست اعم از جهـانی و منطقـه ای منعقـد گردیـده اسـت و اگـر موافقت نامه ها و قراردادهای دو جانبه زیست محیطی را هم به آن اضافه کنـیم این تعداد به حدود هزار قرارداد می رسد.
تعریف و قلمرو حقوق محیط زیست
به طور کلی محیط زیست عبـارت اسـت از مجموعـه ای بـه هـم پیوسـته از عوامل و شرایطی که حیات و دوام موجـودات زنـده بـه آن وابـسته اسـت، بـر اساس تعریف فوق حقوق محیط زیست از قواعدی بحث می کند که حـاکم بـر روابط انسان و عوامل محیط زیست می باشد یا به عبارت دیگر حقـوق محـیط زیست مجموعه قواعدی است که تنظیم کننده روابط انسان و محـیط زیـست است. بنابراین حقوق محیط زیست رفتارها و افعال انسان را که میتواند منجر به اثرات سوء یا تخریب و آلودگی محیط زیست و منابع طبیعـی گـردد تحـت انضباط و کنترل در میآورد. در بیان قلمرو حقوق محـیط زیـست، مجـامع بین المللی محدودهای را که برای محیط زیست در نظر گرفته شده است مبنا قرار میدهند اصطلاحی را که یونسکو در سـال 1988 در برنامـه انـسان و کره مسکونی به کار برده یعنی لایه حیاتی یا بیوسفر پذیرفته شده ترین تعریـف و مفهوم می باشد. لایه حیاتی یا بیوسفر به محدوده یا منطقه ای از کره زمـین اطلاق می شود که محیط زندگی بشر تلقی یا آن بخـش از جهـان کـه بنـا بـر دانش کنونی انسان همه حیات در آن قرار دارد.
بـا ایـن توضـیح حقـوق محـیط زیـست دارای قلمـرو وسـیعی متکـی بـر صلاحیت ها و اختیارات با دامنه گـسترده و حیطـه نظـارت قـانونی بـر روابـط زیست محیطی اوست.
اصول حقوق محیط زیست
اصول کلی حقوقی از جمله اصول حقوق محیط زیست مبناء فراتر از قانون و قواعد معمولی دارند. این اصول در پایه ریزی و شالوده سازی یک حکم قانونی و به طور کلی در تحکیم و توسعه حقوق نقش بسیار مهم ایفا مـی کننـد. اصـول حقوقی حتی اگر به صورت قاعده مدون و قانون هم در نیایند با اتکاء بر عـرف حقوقی اهمیت و تاثیر خود را در جامعه و نزد حقوق دانان دارند همان گونـه کـه اصولی مانند وفای به عهد یا قاعده لا ضرر در حقوق کشور ما راهنمای قواعـد حقوقی حمایتی در زمینه حقوق فردی هستند. ذیلاً به چند اصل مهم از اصول حقـوقی محـیط زیست به طور اجمال و خیلی مختصر اشاره می شود:
اصل حمایـت و حفاظـت از محـیط زیست:از اصول ویژه محیط زیست است، ایـن اصل یک چارچوب بنیادی و یک الزام برتر حقوقی را با هدف حفاظـت از منافع عمومی و حفظ سلامت مردم و ارتقاء کیفیـت زنـدگی مـشخص و بیان می کند.
اصل توسعه پایدار: این اصل از دهه 80 میلادی به عنوان یـک مفهوم نو و عمیق زیست محیطی مورد پـذیرش جامعـه قرارگرفتـه و بـر قواعد حقوقی پرتوافکن شد. بر پایه این اصل حفاظت از محیط زیست به منظور دست یابی به توسعه پایدار باید به عنوان جزء تفکیک ناپذیر توسـعه در هر کشور تلقی شود.
اصل حقوق نسل آینده: در اکثر اسناد حقـوق بـین الملـل نیـز حقوق نسل ها مورد توجه و اشاره قرار گرفته است. این اصل از آن جهـت که منابع و ثروت های یک کشور فقط و انحصاراً متعلـق بـه نـسل حاضـر نمی باشد و آیندگان نیز حق برخورداری ازآن ها و محیط زیـست سـالم را دارند دارای اهمیت می باشد. در اصـل پنجـاهم قـانون اساسـی جمهـوری اسـلامی ایـران نیـز حقـوق نسل های آینده مورد تاکید قرار گرفته است.
اصل پیشگیری :این اصل که به قاعده طلائی معروف است به لحاظ جنبه هـای اکولوژیـک (زیست بوم شناختی) و اقتصادی دارای اهمیـت ویـژهای اسـت، اعمـال و عنایت به این اصـل کـه در قواعـد حقـوقی بـه صـورت مقـررات ارزیـابی پیامدهای زیست محیطی یا ارزیابی زیست محیطی شناخته شده است از بروز توام خسارات اقتـصادی و آسـیب هـای زیـست محیطـی جلـوگیری می کند.
منبع:
http://greensocial.ir/Public/SidebarNews.aspx?ns=3413&title=%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7%20%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA
